کشور عراق با ۴۳۷۰۰۰ کیلومتر وسعت و بیش از ۳۲ میلیون نفر جمعیت و دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز و زمین حاصلخیز و نیروی کار ارزان، علیرغم وجود مشکلات دائمی در زمینه امنیت و زیر ساخت ها و با وجود بیش از ۳۰ سال جنگ و تحریم و کاستی، امروزه به عنوان یکی از کشورهای رو به رشد و توسعه شناخته می شود که بنا به آمار صندوق بین المللی پول در سال گذشته، با رشد بیش از ۸ درصد، بیشترین رشد اقتصادی و بیشترین رشد تولید ناخالص داخلی در منطقه خاورمیانه را داشته است. این کشور با تولید و صادرات بیش از ۳ میلیون بشکه نفت در روز و درآمد سرشار از نفت و گاز و تا حدودی توریسم (زائر)، دارای درآمدهای سرشاری است که می تواند آثار فراوانی بر زندگی مردم و سبک زندگی آنها برجای گذارد.

با توجه به مشکلات و بحرانهای اقتصادی ایران از جمله رکورد اقتصادی، کاهش درآمد ارزی از نفت، تاثیر تحریم ها و لزوم توجه به اقتصاد مقاومتی، بازار عراق می تواند فرصتی استثنایی برای اقتصاد و صنعت و حوزه خدمات ایران باشد که رونق و توسعه اقتصادی در کشور را با استفاده از سرمایه و بازار عراقی در کشورمان ایجاد کند. کشور عراق از جنبه های مختلف دارای فرصت ها و پتانسیل های منحصر به فردی برای ایران می باشد که در چند زمینه قابل بررسی است:

1- درآمد سرشار نفتی و ارزش دینار

کشور عراق امروزه با فروش نفت معادل سه برابر ایران و جمعیتی کمتر از نصف ایران و به علت عدم وجود هزینه های سرسام آور یارانه ماهیانه و حقوق و مستمری و پروژه های جدی عمرانی (همچون ایران)، دارای درآمد سرشار نفتی است که اگر بخشی از این درآمد هم صرف واردات کالا و خدمات از ایران شود، سالیانه ده ها میلیارد دلار خواهد شد.

2- نیازهای جدی در صنایع و زیر ساخت ها

عراق به علت جنگ ۸ ساله با ایران – جنگ خلیخ فارس (کویت) – تحریم های موثر در زمان صدام حسین – جنگ با آمریکا – تنش های قومی و مذهبی و… همواره طی ۳۵ سال گذشته از لحاظ زیر ساختی در وضعیتی بغرنج بوده است. میزان دسترسی مردم به آب بهداشتی – برق – بهداشت و درمان – گاز – راه و حمل و نقل بسیار پایین تر از استانداردهای بین المللی بوده و هرگز قابل قیاس با درآمد سرشار این کشور نیست. از این لحاظ با عنایت به ایجاد ثبات نسبی که بعد از تحولات اخیر داعش می تواند آینده ای بهتر را رقم زند، لزوم توجه به زیر ساخت ها و صدور خدمات فنی و مهندسی به این کشور را بیش از پیش می کند که از صدور کالا و تولیدات نیز با سهولت بیشتر و سود فراوان تری همراه خواهد بود.

بخش های مختلف ساخت و ساز و عمرانی و معماری و حمل و نقل و خدمات فنی – مهندسی از ایران می توانند با حداکثر امکانات از ظرفیت بازار عراق استفاده و بهره برداری کنند و درآمد ارزی عاید کشور کنند. از سوی دیگر عراق به علت تمامی محرومیت ها از وجود کمترین تعداد صنایع چه مصرفی و چه مواد غذایی و چه پوشاک و ملزومات خانگی بهره مند است که در تمامی زمینه های زندگی، این کشور را جامعه ای مصرف زده و عقب مانده و نیاز به واردات کرده است. که شناخت این نیازها و در کنار آن بهره گیری از مزیت های رقابتی ایران، می تواند فضای مناسبی برای صادرات کالا و تولیدات ایرانی ایجاد نماید.

3- مرز مشترک و نزدیکی فرهنگی با ایران

وجود حدود ۶۵ درصد شیعه، قرابت و نزدیکی شهرهای مذهبی با فرهنگ و دین ایرانی، تاریخ مشترک، و حتی زبان نزدیک به هم و مشترک همگی فرصتی استثنایی برای ایران فراهم آورده است که بتوانند بیشترین همکاری و بهره برداری از روابط متقابل را داشته باشند. نکته دیگر نیز در این میان حائز اهمیت است وجود بیشترین مرز مشترک زمینی و آبی میان دو کشور که در تمام دنیا به عنوان عاملی برای توسعه روابط فرهنگی و اقتصادی مطرح است که این موضوع نیز می تواند برای دو کشور پتانسیل عظیمی برای صادرات و واردات و حمل و نقل و توریسم از طریق آب و زمین و هوا با کمترین هزینه را ایجاد کند .

4- عرصه رقابتی منحصر به فرد

از جمله عللی که ایران را در عرصه رقابتی با کشورهای دیگر سرآمد می کند می توانیم به موارد ذیل اشاره نماییم:

1- بیشترین مرز زمینی و آبی مشترک که به آن اشاره کردیم.

2- نزدیکی فرهنگی که به آن نیز اشاره نمودیم و می دانیم که رقبای ما در بازار عراق از لحاظ فرهنگی جایگاه خوبی ندارند چرا که عربستان و ترکیه با عنایت به تفاوت فرهنگی و مذهبی که در مورد اکثر جمعیت عراق دارا هستند و بعضی سیاست های غلط مانند حمایت از داعش و گروه های تروریستی، چندان وجهه مطلوبی در میان عامه مردم عراق ندارند و این موضوعات، همگی بستری مناسب برای رونق و توسعه ارتباط اقتصادی و صنعتی میان طرفین فراهم می کند.

3- عدم شناخت بازار عراق برای کشورهای دور از این منطقه موضوع دیگری است که ایران را با عنایت به نزدیکی فرهنگی هزاران ساله می تواند بیش از کشورهای دور مثل چین یا اروپا به عراق نزدیک کند.

4- هراس از عدم امنیت که برای بسیاری از کشورهای اروپایی و حتی چین موضوع صادرات به این کشور و سرمایه گذاری در عراق را با مشکلات و تردیدهای مهمی روبرو می کند و برای ایران و ایرانی ها این موضوعات کمتر حایز اهمیت هستند.

تهدیدها و آسیب های روابط اقتصادی دو کشور

با وجود تمامی فرصت ها و موضوعات ذکر شده در روابط اقتصادی ایران و عراق در عین حال، وضعیت موجود از مشکلات و آسیب ها و تهدیدهایی رنج می برد که برخی از آنها را بر می شمریم:

1- بوروکراسی داخلی

همواره صنایع و بازرگانان ایرانی برای صادرات با مشکلات فراوان و بوروکراسی و کاغذ بازی اداری در مرزها و گمرک و… مواجه بوده و هستند که بررسی آن نیاز می باشد اما باید بدانیم این مشکلات در مورد بازار عراق نیز قابل اعتناست.

2- عدم ثبات و امنیت در عراق

موضوع امنیت در عراق و اتکا و اعتماد به طرف عراقی و حمل و نقل عراق از جمله مسائلی است که همواره طی سالهای گذشته وجود داشته و بازرگانان داخلی را با تردیدهایی نسبت به بازار عراق مواجه کرده است. در طول سالهای گذشته همواره گروه های تروریستی، انفجار و بمب گذاری و اخیرا هم گروه داعش، مشکلات و تردیدها و وقفه هایی در صادرات و سرمایه گذاری ایجاد کرده است.

3- وجود تورم در بازار داخلی و عدم ثبات قیمت ارز

موضوعی که همواره بازرگانی ایران را با چالش مواجه می سازد و درمورد بازار عراق نیز می تواند قابل تامل باشد، عدم ثبات و برنامه ریزی بر قیمت ارز است که تکلیف بازرگان و صادر کننده برای قیمت گذاری را مشخص نمی کند و با عنایت به تورم داخلی می تواند در بعضی موارد و در بلند مدت، صادرات را با ضرر و زیان همراه سازد.

4- عدم بازارشناسی و بازار سازی

متاسفانه بسیاری از بازرگانان ایرانی و تولید کنندگان نمی توانند و یا نمی خواهند به صورت علمی و تخصصی امر صادرات را پیگیری کنند و بازار شناسی و بازار سازی لازم برای حضور در عراق را انجام نداده و نمی دهند و همین موضوع موجب ضرر و زیان آنها شده است. پر واضح است که برای صادرات کالا و خدمات چه در بازار داخلی و چه بازار خارجی لازم است که اطلاعات لازم از فرهنگ آن بازار، نیاز آنها و علایق و سلایق آنها صورت پذیرد و بر اساس این مقدمات و اصول اولیه حضور در بازار صورت پذیرد.

5- عدم توجه به مزیت های رقابتی

موضوع دیگر در ارتباط با بازار عراق عدم توجه به مزیت های رقابتی ایران بوده و متاسفانه صدور کالاها و خدمات بر اساس آن چه ایران می تواند و باید صادر کند، نبوده است. جالب است که در آمارهای اقتصادی اعلام شده در سال ۱۳۹۳ اکثر مواد غذایی صادر شده به عراق شامل آرد گندم – برنج – شکر – روغن بوده است یعنی در تمامی مواردی که خود ایران مصرف کننده و وارد کننده است، ما صادرات کالا به عراق داشته ایم و می دانیم که این نوع حضور در بازار بدترین حضور است و هم ما را از رقبا عقب می اندازد و هم خودمان را وابسته می کند، در عین حال که ما می توانیم با تاکید بر مزیت های رقابتی خودمان آن بر اساس آن چه شایسته و بایسته است در اقتصاد عراق حضور داشته باشیم.